Stanisławski (von Seegut, Seeguth, Zeigut) Albrecht Zygmunt h. Sulima (1688–1768), minister tajnego gabinetu Saksonii, generalny poczmistrz Prus Królewskich.
Ur. 10 VIII w Mołdytach koło Reszla na Warmii, był drugim synem z pierwszego małżeństwa Wacława Alberta (1652–1718), warmińskiego wójta krajowego i szambelana króla Jana III (określanego w źródłach jako sędzia, iudex Varmiensis, z uwagi na kompetencje urzędu wójtowskiego), i Anny, zapewne z Podewilsów. Kariera S-ego na dworze w Dreźnie była podstawą dla nieudokumentowanego domniemania, że był on naturalnym synem ks. Fryderyka Augusta Wettyna, późniejszego elektora saskiego i króla Polski, który jakoby w warmińskich Mołdytach odwiedzał swą metresę.
Kształcił się S. w kolegium jezuickim w Reszlu, do którego wstąpił wraz z młodszym bratem Bogusławem 9 XII 1700 (nieprawdziwa wydaje się informacja o nauce S-ego w kolegium braniewskim, do którego miał zostać zapisany 6 XII t.r.). Po zakończeniu nauk odbył zapewne podróż zagraniczną i krótko służył w wojsku, być może koronnym. Karierę związał z saskim dworem Augusta II. Dn. 18 X 1709 został młodszym szambelanem (Kammerjunker), po czym towarzyszył królowi podczas wypraw przeciw Szwedom pod Stralsund w r. 1711 i r.n. Być może na dworze drezdeńskim poznał S. królewską kochankę, Krystynę (wg K. Pöllnitza – Henrykę) v. Osterhausen, z którą August II rozstał się w r. 1719. Osterhausen, chcąc pozyskać względy Marii Józefy, nowo poślubionej żony królewicza Fryderyka Augusta (późniejszego Augusta III), przeszła na katolicyzm i zgodnie z jej sugestią wyjechała do Pragi, aby dla ugruntowania wiary zamieszkać na pewien czas w klasztorze Urszulanek. Tam właśnie przyjechał starać się o jej rękę S., «który szczupłej będąc fortuny spodziewał się większej dostąpić, ożeniwszy się z Osterhausen» (Pöllnitz). Po ślubie zawartym w Pradze (zapewne w r. 1720) małżonkowie udali się do Drezna. Dn. 8 V 1721 (wg napisu na chorągwi nagrobnej w Lipowinie było to w r. 1720) otrzymał S. tytuł szambelana (Kammerherr). Brak informacji o życiu prywatnym i działalności publicznej S-ego do l. trzydziestych XVIII w. można zapewne tłumaczyć jego zatrudnieniem w tajnej dyplomacji saskiej. S. cieszył się także łaską Augusta III i 9 XI 1735 otrzymał nominację na intratne stanowisko generalnego poczmistrza Prus Królewskich, mimo negatywnej opinii kanclerza w. kor. Andrzeja Stanisława Załuskiego, który zarzucał mu pobieranie pensji od dworu wiedeńskiego. Sprawował ten urząd do r. 1765, kiedy nastąpiła likwidacja jego odrębności, przyczynił się do poprawy przewozu poczty i jej bezpieczeństwa. Uruchomił konne połączenie między Gdańskiem a Warszawą, przez Gniew, Grudziądz, Chełmno i Toruń. Łagodził konflikty z władzami pruskimi na tle wymiany ładunku pocztowego między Królewcem a Brandenburgią, szczególnie z powodu opłat pocztowych pobieranych przez polskie pocztamty. Rzadko rezydował w Gdańsku, siedzibie generalnego poczmistrza, gdzie zastępował go m.in. brat Bogusław, dyrektor gdańskiego królewskiego pocztamtu, faktycznie administrujący pocztą Prus Królewskich. W r. 1760, na życzenie Henryka Brühla, S. odmówił magistratowi gdańskiemu wydania korespondencji Gothilfa Wernicka, związanego z dworem członka Rady miasta, który t.r. poczynił malwersacje i zbankrutował. Niezwykłą jak na warmińskiego prowincjusza karierę S-ego uwieńczyło hrabiostwo Rzeszy, nadane mu przez cesarza Karola VI (dyplom z 14 IX 1736, wg L. Ledebura w „Adelslexicon…”; w literaturze przedmiotu podaje się pięć różnych dat wystawienia dyplomu). Dn. 6 V 1737 ożenił się S. powtórnie, z księżniczką Luizą Albertyną Holstein-Beck (1696–1773), najstarszą córką ks. Fryderyka Ludwika, feldmarszałka w służbie pruskiej, siostrą Karola Ludwika, męża Anny Orzelskiej, naturalnej córki Augusta II. Odtąd «wybrał sobie królestwo pruskie i starał się latem w swych dobrach a zimą w rezydencjonalnym mieście Królewcu, służyć Bogu i dwóm swoim królom wiernie i uczciwie» (napis na chorągwi nagrobnej). W służbie saskiej awansował 2 V 1743 do rangi honorowego ministra stanu (Geheimer Etats-Minister), po czym został urlopowany z powodu złego stanu zdrowia. Dn. 20 III 1762 otrzymał tytuł tzw. rzeczywistego ministra Tajnego Gabinetu oraz Order Orła Białego. Po śmierci Augusta III zorganizował 15 XII 1763 w Kaplicy Królewskiej w Gdańsku uroczystości żałobne, podczas których wygłosił mowę jezuita Ignacy Pietrowicz.
Pomimo wysokiej pozycji w kolejności starszeństwa (ojciec S-ego miał dziewiętnaścioro dzieci z dwóch małżeństw), nie został, jak się zdaje, uposażony na rodowych dobrach. W jego pokoleniu wszyscy Stanisławscy pisali się «panami na Mołdytach» – majątku 17,5 łanowym, którego dziedzicem był pierworodny Abraham Ludwik (zm. 1741), po ojcu wójt warmiński. W r. 1728 wziął S. w dzierżawę na 30 lat majątek Kwiecewo (Queetz) w pow. lidzbarskim na Warmii, po stronie pruskiej nabył w r. 1739 od v. Bredowa i v. Gesslera za 66 tys. guldenów Lipowinę (Lindenau) z Wolą Lipowską (Breitlinde) i Strubnem (Strauben), do których wkrótce dokupił Henneberg (17 III 1742 przeniesiony na prawo chełmińskie) – wszystkie miejscowości w dawnym pow. Święta Siekierka (Świętomiejsce, Heiligenbeil). Po śmierci brata S. zajął się na własny koszt przywróceniem świetności rodowego gniazda w Mołdytach, gdzie wzniósł nowy, obszerny dwór w stylu późnego baroku, wzorowany na rezydencji Schliebenów w Sandytach (Sanditten, obecnie Łunino) nad Pregołą w pobliżu Welawy. We frontonie budowli kazał umieścić h. Sulima w podstawowej redakcji, który nie był już jego własnym (h. hrabiowski S-ego był pięciodzielny, z trzema klejnotami), pod hrabiowską koroną. Do galerii dworskiej ufundował portrety, swój oraz czterech braci. W opisach na ich odwrociach umieszczono tytuł hrabiowski. Tym samym S. użyczył niejako swego tytułu pozostałym przedstawicielom rodu, którzy, jak zaświadczają źródła, często się nim posługiwali. Własną rezydencję wzniósł w Lipowinie. Dwór ten (zniszczony w pożarze w r. 1979, obecnie ruina), zaprojektowany niewątpliwie przez architekta krajowego w Prusach J. Schultheissa v. Unfriedt, nawiązywał planem, bryłą i rozmiarami do królewieckiej biblioteki Fryderyka Wilhelma I, zwanej Königshaus. Wyróżniał budowlę owalny salon ogrodowy z dekoracją sztukatorską, w którą było wkomponowanych osiem tond z alegoryczno-emblematycznymi przedstawieniami, odnoszącymi się do serdecznego związku S-ego i jego drugiej żony (sześć obrazów, których autorem mógł być królewiecki malarz A. E. Knopke, zachowało się w zbiorach Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie). Jako posiadacz dóbr rycerskich Lipowina, S. wypełniał obowiązki patrona tamtejszego ewangelickiego kościoła parafialnego, do którego jego żona ufundowała szereg przedmiotów liturgicznych. Miał również duży dom w Królewcu na przedmieściu Sackheim, przy późniejszej ul. Kościelnej 14, w pobliżu kościoła katolickiego.
W Królewcu ustanowił S. fundację opiekuńczą na rzecz kobiet wyznania katolickiego oraz analogiczny zakład dla wdów i sierot wyznania ewangelickiego, przeznaczając na nie w zapisach testamentalnych z 16 i 24 V 1765 odpowiednio 50 tys. i 18 tys. guldenów; dla pierwszej fundacji przeznaczył ponadto swą miejską rezydencję. Kwotę 5 tys. guldenów legował na wymagający naprawy katolicki kościół parafialny w Biskupcu (Bischofsburg) na Warmii, z czego 3,5 tys. wydatkowano na naprawę wieży i na organy; mniejsze sumy zapisał dla kościołów w Świętej Lipce i Reszlu, gdzie jego ojciec ufundował w r. 1688 beneficjum. Do patronackiego kościoła w Lipowinie sprawił skórzaną chorągiew epitafijną (w typie nagrobnej) ze swym portretem w pozie klęczącej na awersie i obszernym niemieckim napisem biograficznym na rewersie, zawierającym wszystkie istotne fakty z jego działalności publicznej; miejsce na datę zgonu nie zostało nigdy wypełnione. Chorągiew zaginęła lub została zniszczona w r. 1945. S. zmarł bezpotomnie w Lipowinie 16 IX 1768. Pochowano go w krypcie rodowej kościoła farnego w Reszlu 28 XI t.r. Był kawalerem pruskiego Orderu «Pour le mérite». Liczny ród Stanisławskich na Mołdytach wygasł w linii męskiej już w następnym pokoleniu; jedyny bratanek S-ego, Piotr Justus przeżył stryja tylko o sześć lat.
Portret przez A. E. Knopke z r. 1747, olej., płótno, w Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie; Ilustr. portretu S-ego ze zbiorów królewieckich, w: Guttzeit E. J., Die Geschichte…, „Prussia: Zeitschr. für Heimatkunde und Heimatschutz” Bd. 28: 1928 s. 3; – Estreicher, XXIX 270; – Altpreuss. Biogr., Mülverstedt G. A., Geschichtliche Nachrichten von dem Rittergute Loszainen im Kreise Rößel des Ermlandes und seinen Besitzern, Magdeburg [1909] (tabl. geneal.); Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV (liczne błędy rzeczowe); – Gallandi J., Vasallenfamilien des Ermlands und ihre Wappen, „Zeitschr. für die Gesch. und Altertumskunde Ermlands” Bd. 19: 1916 s. 574; Ledebur L., Adelslexicon der preussischen Monarchie, Berlin [b.r.w.] II 433; Mülverstedt G. A., Der abgestorbene Adel der Provinz Preußen, Nürnberg 1874, w: Siebmacher J., Grosses und allgemeines Wappenbuch, VI cz. 4; – Boetticher A., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen. Nachträge, Natangen 1898 z. 8 s. 29; Harnoch A., Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreußen, Neidenburg 1890 s. 115; Katalog zabytków sztuki w Pol., S. Nowa, II z. 1; Lühr G., Die Schüler des Braunsberger Gymnasiums von 1694 bis 1776 nach dem Album Scholasticum…, „Monumenta Historiae Warmiensis” T. 12: 1925 cz. 2; tenże, Die Schüler des Rößeler Gymnasiums nach dem Album der Marianischen Kongregation, „Zeitschr. für die Gesch. und Altertumskunde Ermlands” Bd. 15: 1905 nr 1679 s. 665–8; – Achremczyk S., Uczniowie kolegium jezuickiego w Braniewie, „Komunikaty Mazur.-Warmińskie” R. 26: 1982 nr 4 s. 311; Biskupiec. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1969 s. 84; Bludau A., Oberland, Ermland, Natangen und Barten. Eine Landes- und Volkskunde, Stuttgart 1901 s. 322; Böttiger K. W., Geschichte des Kurstaates und Königreiches Sachsen, Hamburg 1831 II; Gause F., Geschichte der Stadt Königsberg, Köln–Graz 1968 II 227; Guttzeit E. J., Die Geschichte des Grenzspiels Lindenau, Kreis Heiligenbeil, „Prussia: Zeitschr. für Heimatkunde und Heimatschutz” Bd. 28: 1928 s. 36, 41, 44–5 (chorągiew S-ego w kościele w Lipowinie), s. 83–4, 88–9, 102; Haake P., August der Starke, Berlin 1927 s. 158 (data konwersji Osterhausen 1722); Kętrzyński W., O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lw. 1882 s. 558; Konopczyński W., Mrok i świt, W. 1922; Kozina I., Ostrowski J. K., Chorągwie nagrobne, w: Sarmatia semper viva, W. 1993 s. 99 przyp. 21, 117; Lenartowicz K., Historia Polskiej Królewskiej Poczty w Gdańsku, Gd. 1924 s. 45; Lühr G., Nachrichten über die (seit 1736) reichsgräfliche Familie der Zeigut-Stanislawski im Ermlande, „Zeitschr. für die Gesch. und Altertumskunde Ermlands” Bd. 16: 1910 s. 311; Manstein G., Wappen und Grabmäler, Kirchenbücher […] in ostpreußischen Kirchen, „Vierteljahresschrift für Wappenkunde” Bd. 41: 1913 s. 319–20 (opis chorągwi w Lipowinie); Matern G., Geschichte der Pfarrgemeinde SS. Petri und Pauli in Rößel, Königsberg 1935 s. 103 (beneficjum S-ego); tenże, Hospitäler im Ermland, „Zeitschr. für die Gesch. und Altertumskunde Ermlands” Bd. 16: 1910 s. 137; tenże, Die Pfarrkirche SS. Petri und Pauli in Rößel, Königsberg 1930 s. 87, 93. 149; Przeracki J., Inwentarz warmińskiego ekonoma biskupiego Ludwika Stanisławskiego, „Komunikaty Mazur.-Warmińskie” R. 23: 1979 nr 4 s. 414 (z błędami rzeczowymi); Rzempołuch A., Dwór hrabiego Albrechta, „Spotkania z Zabytkami” 1996 nr 2 s. 22–4; tenże, O chorągwiach nagrobnych w Prusach Książęcych. Cz. 1, „Studia Muz.” (P.) T. 19: 2000 s. 137 przyp. 27–30 (chorągiew nagrobna S-ego w Lipowinie); Szorc A., Dominium warmińskie 1243–1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, Olsztyn 1990 s. 414 (z błędnym 1. imieniem Andrzej); Śnieżko A., Albrecht Zygmunt Stanisławski – ostatni generalny poczmistrz Prus Królewskich, „Roczn. Gdań.” T. 38: 1978 z. 1 s. 117–23 ilustr. 1, 2 (portret ze zbiorów Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie); Teichert R., Geschichte der Stadt Bischofsburg, Berlin 1936 s. 94 (zapis testamentu 16 V 1765); Vehse E., Geschichte der Höfe des Hauses Sachsen, Hamburg 1854; Wróblewska K., Andrzej Ernest Knopke i jego portret Albrechta Zygmunta Stanisławskiego, „Komunikaty Mazur.-Warmińskie” R. 9: 1965 nr 1 s. 17–30 ryc. 1–4; taż, Malarstwo Warmii i Mazur, Olsztyn 1978 s. 21, 43 ilustr. 80 (portret ze zbiorów Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie); – Pöllnitz K. L., Ogień pałającej miłości, W. 1973 s. 160 (reprod. portretu Osterhausen), s. 191–5; – AGAD: Metryka Kor., Sig. 24 s. 121; Arch. Archidiec. Warmińskiej w Olsztynie: sygn. AB, H 270 (Anhuth P., Genealogische Notizen über einzelne Familien des Ermlands, [1902] vol. 1 s. 83–4); B. Ossol.: rkp. 4176 k. 47v.
Andrzej Rzempołuch